कोकण पर्यटन - जंजिरा आंजर्ले आणि हरिहरेश्वर

कोकण म्हटल की समोर उभा राहतो तो म्हणजे महाराष्ट्राचा अभिमान असलेले निसर्गरम्य समुद्रकिनारे, सह्याद्रीच्या दाट जंगलातुन जाणारी वळणावळणाची रस्ते, शिवरायांनी स्वराज्याला भक्कम करण्यासाठी बांधलेले जलदुर्ग. ही यादी काही संपणारी नाही. वर्षातले बाराही महिने आपण कोकणात जाऊ शकतो. त्यामुळे कोकण आजकाल नेहमीच गजबजलेले असते. मुंबई पुण्याच्या पर्यटकांसाठी तर छोटेखानी सहल काढण्यासाठी हक्काच ठिकाण. अश्यातच डिसेंबरचा महिना चालू होता, मुलांना नाताळाची सुट्टी होती आणि ते मागे लागले बीच वर जायचंय, तर मग मी ठरवल चला जाऊया तीन दिवसांसाठी कोकणात. जंजिरा बऱ्याच दिवसापासुन बघायचच होता आणि जवळच असलेल्या दिवेआगारच्या समुद्रकिनाऱ्याविषयी ही बरच ऐकल होत, तर ठरलं मग.

पहिल्या दिवशी भल्या सकाळी आम्ही जंजिऱ्याच्या दिशेने निघालो. कर्नाळ्याच्या पुढे आल्यावर भरपेट नाश्ता केला आणि रोह्यामार्गे जंजिऱ्याला आलो. रोह्यावरुन आल्यावर वाटेत मुरुड लागत नाही पण मी सुचवेल की अलिबाग-मुरुड मार्गे जंजिऱ्याला या, कारण ह्या रस्त्याने वाटेत तुम्हाला काशीद, मरुडचा समुद्रकिनाराही लागेल. छान समुद्राचा वारा, लाटांची गाज ऐकत गाडी चालवण्याची मजा लुटाल. थोडा वेळ लागेल पण हरकत नाही. फिरायलाच आलोय ना तसं पण.

जंजिऱ्याला आम्ही भरदुपारी पोहचलो. किनाऱ्यावरुनच भरभक्कम असा पाण्यात उभा असलेला किल्ला नजरेस पडतो. लांबून पाहिल्यावर त्याचा दरवाजा मात्र नक्की कुठे आहे हे समजत नाही आणि हीच किल्ल्याची जमेची बाजु होती. बऱ्याच शिडाच्या बोटींची ये-जा चालू होती. जेवुनच आम्ही किल्ल्यावर जायच ठरवल कारण जवळपास ३-४ तास तरी जाणारच. फक्त पहिली सूचना की इकडे व्यवस्थित अशी जेवणाची सोय नाही त्यामुळे वाटेतच कुठेतरी जेवुन या आणि दुसरी म्हणजे सरकारी वाहनतळ आहे, गाडी तिथेच उभी करा नाहीतर गावातली पोर लुटायला टपलेलेच असतात. 

जेवण झाल्यावर किल्ल्याची आणि शिडाच्या बोटीची तिकिटे काढुन आम्ही बोटीवर आलो. पोहचायला पंधरा मिनिटेच लागतात पण खरा वेळ लागतो तो म्हणजे एक एक बोट किल्ल्याच्या दरवाज्याला लागुन लोकांना उतरवते त्याला. आमच्या बोटीचा नंबरच आठवा-नववा असेल. जवळपास ४५ मिनिटांनी आम्ही दरवाज्यात उतरलो. तो पर्यंत किल्ल्याच्या तटबंदीच्या बाजुनेच बोट नंबर येण्याची वाट बघत रेंगाळत बसली. त्यावेळी एका बोटीतुन दुसऱ्या बोटीत उड्या मारत तिथले स्थानिक गाईडस किल्ल्याची माहिती सांगतात.

जंजिऱ्याची तटबंदी अजुनही भक्कम आहे. १९ बुलंद बुरूज आहेत. किल्ल्याच्या आत आल्यावर तटबंदीवर जाण्यासाठी जागोजागी पायऱ्या आहेत. किल्ल्यावर ५९२ तोफा होत्या असे म्हटले जाते. आता बाकी बघण्यासारखं म्हणजे एक पडक्या अवस्थेतला वाडा, पाण्याचे तलाव आणि छोटे मोठ्या वास्तुंचे अवशेष आहेत. ह्या किल्ल्याचे वैशिष्ट्य म्हणजे भक्कम बांधकाम, आजुबाजूस समुद्र आणि ५९२ तोफा, ज्याच्या जोरावर हा किल्ला शेवटपर्यंत अजेय राहिला.

किल्ला बघुन झाल्यावर पुन्हा बोटीसाठी रांग आणि अर्ध्यातासाच्या प्रतीक्षेनंतर बोटीत प्रवेश. बोटीवरुन उतरल्यावर थोडा थकवा घालवण्यासाठी एक-एक चहा झाला, मुलांनीही वडापाव वर ताव मारला. आम्ही पण त्यांच्याबराबर गपागप खाऊन घेतल आणि दिवेआगारच्या दिशेने प्रवास सुरु केला. त्यासाठी आगरदंडा जेट्टीवर आलो. नुकतीच एक फेरी गेली होती. पुढची फेरी येईपर्यंत ताटकळत राहण्याशिवाय पर्याय नव्हता. फेरी आली, गाड्या उतरल्या. मग एक एक करत गाड्या चढवण्यात आल्या. एकदम खचाखच फेरी भरली आणि दिघी जेट्टीच्या दिशेने निघाली. आगरदंडा ते दिघी जेमतेम २५ मिनिटाचा प्रवास. फोटोसेशनसंपे पर्यंत फेरी जेट्टीला पण लागली. गाडी फेरीवरून उतरवुन दिवेआगारला आलो. फक्त १५ किमीचा प्रवास. 

दिवेआगारला पोहचेपर्यंत अंधार पडला होता. पर्यटकांसाठी इथे मुख्यत्वे ‘होम-स्टे’ ही संकल्पना आहे. पाहुण्यांसाठी सर्व सोयींनी युक्त अशा खोल्या गावकऱ्यांनी आपल्या घरालगतच बांधल्या आहेत. प्रत्येकाकडे नारळ, सुपारी, केळीच्या बागा आहेत. म्हशीही आहेत. त्यामुळे दूध-दुभतेही आहे. कमर्शियल हॉटेल्स त्या मानाने कमी आहेत. आधीच एका घरगुती स्टे मध्ये मी बुकिंग केलल होत. तिथे उतरुन फ्रेश होऊन जेवावयास बाहेर आलो. खवय्यांची इथे चंगळच आहे. घरगुती रुचकर आणि चविष्ट असं कोकणी जेवण घरोघरी इथे उपलब्ध आहे. फक्त आधी सांगाव लागत. आमच्या होम-स्टेच्या काकांनीच आम्हाला एक ठिकाण जेवायला सुचवल. तिथेच आम्ही मच्छीवर मस्त ताव मारला. सुरमई, पापलेट आणि कोळंबी थाळी आणि शेवटी सोलकढी. अजुनही बोलताना तोंडाला पाणी सुटतय. पोटभर जेवण झालं आणि परत रुमवर येऊन पहिला दिवस संपवला.

दुसऱ्या दिवशी सकाळी भारताची दक्षिण काशी म्हणुन ओळखल्या जाणाऱ्या हरिहरेश्वरला गेलो. महाराष्ट्रातली सावित्री नदी जिथे अरबी समुद्राला मिळते तिथेच तिच्या मुखावर हरिहरेश्वर हे तीर्थस्थान आहे. तर नदीच्या दुसऱ्या तीरावर श्रीवर्धन. श्री हरिहरेश्वर हे शिवस्थान पेशव्यांचे कुलदैवत आहे. येथे असलेली काळभैरव आणि श्री योगेश्वरी यांची मंदीरे देखील महत्त्वाची स्थाने आहेत. देवळात दर्शन घेतल्यावर कराव्या लागणाऱ्या प्रदक्षिणेचा मार्ग डोंगर आणि समुद्राजवळच्या खडकांवरून जातो. या मार्गावरील शे-दीडशे पायऱ्या खाली उतरून त्या डोंगराची प्रदक्षिणा केली जाते. या संपूर्ण प्रदक्षिणेचे अंतर एक कोस असल्याने तिला कोसाची प्रदक्षिणा असेही म्हणतात. या मार्गातून दिसणारा समुद्र आणि तिथले सृष्टीसौंदर्य डोळ्यांचे पारणे फेडणारे आहे. पण प्रदक्षिणा करताना भरतीचा अंदाज नक्की घ्या कारण भरतीचे पाणी प्रदक्षिणा मार्गावर येत असते. प्रदक्षिणा पुर्ण झाल्यावर काहींनी थंडगार कोकम सरबत तर काहींनी नारळाचे पाणी पिऊन थकवा घालवला आणि पुन्हा आम्ही दिवेआगारला परतलो. दुपारच जेवण दिवेआगारलाच रात्री जिथे केलं होत तिथे केलं आणि मग सुर्य उतरणीला येईपर्यंत निवांत आराम केला.

मुलांनी प्रवास सुरु केल्यापासुनच घोका चालु केला होता, “बीच कधी येणार, बीच कधी येणार?”. जंजिरा आणि हरिहरेश्वरला कसतरी त्यांना समजावुन काबुत ठेवल पण आता तर ते थांबणारे नव्हते. चार वाजताच, “आता चला, आता चला”, मग आम्ही एकदाचे दिवेआगारच्या समुद्रकिनाऱ्यावर आलो. नाताळाची सुट्टी चालू असल्यामुळे समुद्रकिनारा गजबजलेला होता. इथे बरेचसे पाण्यातले साहसी खेळांची सुविधाही आहे. सुर्य मावळेपर्यंत मनसेक्त मुलं त्या स्वच्छ पाण्यात खेळले, लाटांसोबत बागडले, त्यानंतर किनाऱ्यावर पसरलेल्या पांढऱ्या वाळुंचे किल्ले बनवले. इथल मुख्य आकर्षण माझ्यासाठी होत ते म्हणजे उकडीचे मोदक. गावातील महिला किनाऱ्यावर बंदिस्त टोपलीत उकडीचे मोदक घेऊन विकायल्या आल्या होत्या. आम्ही चवीसाठी एक एक मोदक खाल्ला आणि हा हा म्हणता जिच्याकडुन आम्ही मोदक घेत होतो तिचे सगळे मोदक संपवले. जिभेवर अजुनही त्या मोदकांची चव रेंगाळत आहे इतके अप्रतिम मोदक होते ते. अंधार पडल्यावर आम्ही रुमवर आलो. तिथल्या काकांबरोबर थोड्या गप्पा गोष्टी केल्या. तेव्हा कळले की काका उत्तम बासरी वाजवतात. जेवणं उरकल्यावर मग त्यांनी बासरी वादन करुन आमची संध्याकाळ संगीतमय केली.

तिसऱ्या दिवसाची सुरुवात आम्ही परत समुद्रकिनाऱ्यावरच्या फेरफटक्याने केली. म्हणजे मावळतीचा आणि सकाळचा असे दोन्ही किनारे अनुभवले. तिथून परत आल्यावर रुम खाली केल्या आणि आज थोडस अस्सल कोकणी नाश्ता करावा म्हणून आंबोळी, दडपी पोहे खाल्ले. मग आम्ही आलो ते सुवर्ण गणेश मंदीरात ज्याच्या मुळे दिवेआगार खरतर प्रसिद्धीझोतात आला. १७ नोव्हेंबर १९९७ रोजी गावातील द्रौपदी धर्मा पाटील यांच्या बागेत झाडांची आळी करताना एक तांब्याची पेटी मिळाली. गावचे सरपंच, प्रतिष्ठित मंडळी, पोलीस अशा सर्वांसमक्ष पेटीचे कुलूप तोडण्यात आले. आत गणपतीचा शुद्ध सोन्याचा मुखवटा सापडला! बरोबर एक तांब्याचा डबाही होता. त्यात एक किलो ३०० ग्रॅम वजनाचा मुखवटा व २८० ग्रॅम वजनाचे गणपतीचे अलंकार होते. ही पेटी मंदिरात ठेवण्यात आली. दुर्दैवाने हा ठेवा २४ मार्च २०१२ रोजी चोरीला गेला. नंतर आरोपी सापडले. वितळवलेले सोने मिळाले; पण पहिला बाप्पा मात्र सापडला नाही. पुन्हा त्या सोन्याने मुखवटा तयार केला आणि मंदीरात दर्शनासाठी ठेवला. गणेशाच्या आगमनाने गावाचे भाग्य उजळले. दिवेआगरचा शांत, सुरक्षित सागरकिनारा पर्यटकांना सापडला. बाप्पाचे दर्शन घेऊन आम्ही मुंबईचा रस्ता धरला.

तर अशी ही तीन दिवसाची छोटी सहल तुम्हीही नक्कीच करा.